In een oud hindoeïstisch lofdicht werd een dobbelspel ooit met een verslavende drug vergeleken. Drieduizend jaar later, toen in het Renaissance-Venetië het eerste casino ter wereld ontstond, leidde de daaraan verbonden games bijna tot een ineenstorting van de heersende klasse omdat zij zichzelf door het gokken failliet hadden verklaard.
Door te bestuderen wat ons fascineert kunnen we veel over onszelf als mens leren. Mensen zijn al duizenden jaren gefascineerd door games, en vandaag de dag is de gaming markt ongeveer net zo groot als alle andere vormen van entertainment samen!
Het diepgewortelde gedrag om te willen spelen
Games worden vaak als triviaal afgedaan, maar het is evolutionair en eeuwenoud. De meeste zoogdieren en sommige vogels, reptielen, vissen en zelfs insecten spelen immers.
Het is zelfs één van de uitdagendste gedragingen voor neurowetenschappers om te bestuderen, omdat het zo moeilijk te onderdrukken is. Als je operatief de hele korstachtige cortex van een rat verwijdert – de structuur waarvan wordt aangenomen dat deze verantwoordelijk is voor hogere intelligentie – zal het dier nog steeds spelen.
Waarom zit dit gedrag zo diepgeworteld? Het brein bouwt modellen van de wereld om op gebeurtenissen te anticiperen, maar bij games draait alles om onzekerheid. Onvoorspelbare gebeurtenissen zijn bijzonder fascinerend omdat hun onvoorspelbaarheid betekent dat er iets ontbreekt in het wereldmodel van de hersenen.
Games zorgen voor het omgaan met het onbekende
Onzekerheid is als een wegwijzer die aangeeft dat er nog meer te leren valt. Kinderen stoppen bijvoorbeeld met boter-kaas-en-eieren te spelen als ze beseffen dat het, als het correct wordt gespeeld, altijd in een gelijkspel eindigt. Spelenderwijs leren we zo met het onbekende om te gaan.
Veel dieren spelen om de fysica van hun omgeving te verkennen, en sociale dieren spelen ook om elkaar te begrijpen. Door jonge ratten te isoleren van hun soortgenoten, hebben onderzoekers een idee gekregen van hoe spelen bijdraagt aan de ontwikkeling van de hersenen.
Als volwassenen zijn ratten die weinig spelen (of gamen) vaak agressiever en minder afgestemd op de sociale signalen van hun leeftijdsgenoten. Door games te spelen leren we met anderen om te gaan en elkaars grenzen te ontdekken.
Tijdens het spelen leren kittens bijvoorbeeld hun klauwen in te trekken en terughoudend te bijten. Hoe kan ik de aandacht van mijn vriend trekken zonder hem of haar pijn te doen? Hoeveel kracht moet ik gebruiken als ik mijn toekomstige nakomelingen bij de nek draag?
Games zijn een soort domesticatie
Lang voordat neurowetenschappers de rol van spelen in sociaal leren bestudeerden, betoogde Plato al dat games van vitaal belang waren omdat ze kinderen leerden regels te volgen. In de toekomst zouden ze dan als burgers de wetten respecteren.
Middeleeuwse aristocraten moesten schaken leren omdat men dacht dat het als een spiegel voor iemands karakter zou fungeren: ze zouden over zichzelf leren. Filosofen vierden op dezelfde manier het eeuwenoude Go spel omdat het het inzicht van de spelers aanscherpte.
Competitieve games gaan uiteindelijk over samenwerking. Ze trainen ons om regels te gehoorzamen en op een eerlijke plus sociaal gesanctioneerde manier willekeurige doelen te bereiken. Games zijn een soort domesticatie.
Games zorgen voor morele lessen
Gezien de rol van games als een krachtig socialisatie instrument, is het misschien geen verrassing dat games ook als medium voor morele lessen hebben gediend. Een Indiase heilige heeft naar verluidt het Slangen en Ladders spel uitgevonden om te demonstreren hoe karma werkt.
Het oude bordspel Senet leerde Egyptische spelers hoe ze door het hiernamaals moesten navigeren. The Mansion of Happiness, de voorloper van het hedendaagse Game of Life, leerde Victoriaanse kinderen hoe deugden en ondeugden hun levenstraject konden beïnvloeden.
Games dwingen ons om aan andere mensen te denken, na te denken over wat ze willen en hoe ze het zullen proberen te krijgen. Dit is niet hetzelfde als empathie, maar het is wel de basis daarvoor.
De geboorte van de waarschijnlijkheidstheorie
Games onthulden ook diepgaande waarheden over de werkelijkheid – zo leek het tenminste. Toen casino’s populair werden in het Europa van de Renaissance, bestudeerden gokkers die op zoek waren naar een voorsprong hoe de dobbelstenen werkten.
Hun pogingen om het gokken te mathematiseren leidde onder meer tot de geboorte van de waarschijnlijkheidstheorie, één van de meest verbazingwekkende vroege successen van het empirisme.
Toeval – waarvan men destijds dacht dat het de gril van God weerspiegelde – kon in feite worden bestudeerd en gesystematiseerd. Het werkte volgens de wetten. Dat juist de onvoorspelbaarheid van het gooien met dobbelstenen kon worden geformaliseerd, was revolutionair!
De waarschijnlijkheidstheorie als voertaal in de zakenwereld
Als taal die geschikt is om uit te drukken wat je niet weet, heeft de waarschijnlijkheidstheorie zeker aan de wetenschappelijke revolutie bijgedragen. Toch is de willekeur van dobbelstenen een geordend soort willekeur, veel minder rommelig dan die van echte gebeurtenissen.
Hoewel dit misschien een abstract probleem lijkt, wordt aangenomen dat het gedeeltelijk verantwoordelijk is voor de replicatie crises in de wetenschap. Dit omdat onderzoekers ten onrechte statistieken kunnen gebruiken die beter voor speelstukken (zoals in het schaakspel) geschikt zijn om hun experimentele resultaten te karakteriseren.
De zakenwereld gebruikt tegenwoordig dezelfde waarschijnlijkheidstheorie als haar voertaal, en zo worden allerlei economische ondernemingen opnieuw als weddenschappen geformuleerd. De implicaties hiervan strekken zich uit tot de huidige aandelen en crypto markten en hun talloze financiële derivaten.
Spelen onze games een spelletje met ons?
De verbinding gaat zelfs nog dieper dan dat. Omdat de moderne games zo goed zijn in het vormgeven van ons gedrag, zijn ze overgenomen in het ontwerp van veel van onze moderne sociale en economische systemen. Het type game ontwerp bepaalt daardoor niet alleen welke advertenties we te zien krijgen als we door onze feeds scrollen, maar ook hoe we aan datingapps en banen gekoppeld worden!
De gameontwerper Reiner Knizia stelt dat het scoresysteem een essentieel aspect is bij het maken van een spel. Het bepaalt hoe het spel wordt gespeeld. Door beloningen in te zetten kunnen ontwerpers het gedrag van de spelers controleren, zodat de games zoals bedoeld werken.
In Monopoly moet een speler zich bijvoorbeeld als een moordende kapitalist gedragen om te winnen, ongeacht zijn of haar persoonlijke overtuigingen. De games die door gaming bedrijven worden ontworpen doordringen zo ons leven, ook al blijven de regels van die games grotendeels voor ons verborgen.
Juist daarom is het van cruciaal belang dat we begrijpen hoe deze games ons beïnvloeden, zodat we onze werkelijke waarden van die van de gameontwerpers kunnen onderscheiden. Anders spelen de games die we spelen een spelletje met ons!
